पंतप्रधान मोदींनी भेट दिलेले बिकानेरमधील करणी माता मंदिर खास का आहे? काय आहे इतिहास?

बिकानेर : पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी राजस्थान दौऱ्यादरम्यान करणी माता मंदिराला भेट (PM Modi Rajasthan Bikaner Karni Mata Mandir Visit) दिली. हे मंदिर बिकानेर जिल्ह्यातील देशनोक (Deshnok) शहरात आहे. या मंदिराचा (Karni Mata Mandir) इतिहास 15 व्या शतकाचा आहे. या मंदिराची सर्वात खास गोष्ट म्हणजे येथील उंदरांना 'काबा' म्हटले जाते आणि ते खूप पवित्र मानले जातात. त्यांना कोणी हाकलत नाही. मंदिरात हजारो उंदीर राहतात, जे भक्तांनी आणलेला प्रसाद आणि अन्न खातात. असे मानले जाते की, हे उंदीर (Rats In Karni Mata Mandir) करणी मातेचे वंशज आहेत आणि त्यांची पूजा केल्याने भक्तांच्या इच्छा पूर्ण होतात.

करणी माता कोण होत्या? करणी माता देवीला ऋद्धी कंवर किंवा ऋधू बाई म्हणूनही ओळखलं जातं. त्या 14 व्या-15 व्या शतकातील संत होत्या. त्यांना देवी दुर्गेचा अवतार मानलं जातं. त्यांचा जन्म इ.स. 1387 साली फालोदीजवळील सूप गावात चारण कुटुंबात झाला होता (चारण हे परंपरेने दरबारी कवी आणि वंशावळ सांगणारे होते). असं म्हटलं जातं की, ऋद्धी कंवर 21 महिन्यांपर्यंत आईच्या गर्भात होत्या आणि त्यांच्या आगमनाची पूर्वसूचना त्यांच्या आईला देवी दुर्गेने स्वप्नात दिली होती. लहानपणी अनेक चमत्कार केल्यानंतर त्यांना करणी माता हे नाव मिळालं. करणी मातेचे जीवनाविषयक ऐतिहासिक तपशील अत्यल्प आहेत.

मंदिराची स्थापना कोणी केली? करणी मातेबद्दलची माहिती मुख्यतः मौखिक परंपरा आणि ‘करणी माता चरित्र’ यांसारख्या भक्ती ग्रंथांतून मिळते. त्यांनी राव जोधा (जोधपूरचे संस्थापक) आणि राव बीका (बीकानेरचे संस्थापक) यांसारख्या राजांना मदत केल्याचं सांगितलं जातं. असं मानलं जातं की, जोधपूर आणि बीकानेर अनुक्रमे 1459 आणि 1488 मध्ये करणी मातेच्या आशीर्वादाने स्थापन झाले. अनुयायांचं म्हणणं आहे की, करणी माता 151 वर्षे जिवंत होत्या आणि 1538 साली त्यांनी स्वेच्छेने देहत्याग केला. करणी माता आयुष्यभर अविवाहित होत्या असे काही भक्त मानतात. मंदिराची वास्तुकला आणि सजावट अद्वितीय आहे आणि येथे उंदरांची उपस्थिती हा येणाऱ्या लोकांसाठी एक विशेष अनुभव असतो. असेही मानले जाते की, जेव्हा देशात प्लेगसारखा आजार पसरला आणि त्यासोबत दुष्काळाचा सामना करावा लागला, तेव्हा करणी मातेने तिच्या शक्तीने प्लेगचा नाश केला आणि दुष्काळाच्या भयानकतेचा अंत केला.

हेही वाचा - 'जेव्हा सिंदूर तोफगोळा बनतो, तेव्हा काय होतं, ते जगाने पाहिलंय;' बिकानेरमध्ये पंतप्रधान मोदींचा हल्लाबोल

उंदीर करणी मातेच्या कुटुंबातील सदस्य आहेत पौराणिक कथेनुसार, करणी मातेच्या एका भावाचा मृत्यू झाला होता आणि तिने तिच्या भावाला पुन्हा जिवंत करण्यासाठी भगवान शिवाची प्रार्थना करण्यास सुरुवात केली. भगवान शिवाने करणी मातेची प्रार्थना स्वीकारली. त्यांनी करणी मातेला तिच्या भावाला पुनरुज्जीवित करण्यास सांगितले, जेणेकरून ती तिच्या भावाला उंदीर म्हणून पुनर्जीवित करू शकेल. करणी मातेने भगवान शिवाचे शब्द स्वीकारले आणि तिच्या भावाला उंदीर म्हणून पुनर्जीवित करू दिले. अशाप्रकारे, करणी मातेचा भाऊ उंदीर म्हणून पुनर्जीवित झाला आणि तेव्हापासून करणी मातेचे कुटुंबातील सदस्य उंदीर म्हणून ओळखले जातात.

मंदिरात मातेला प्रसाद (Karni Mata Bhog) अर्पण केल्यानंतर, या उंदरांना पहिला अधिकार मानला जातो आणि त्यांनी तो सेवन केल्यानंतर, तोच प्रसाद भक्तांमध्ये वाटला जातो. उंदरांनी स्पर्श केलेला प्रसाद देखील पवित्र मानला जातो आणि त्याने आजार बरे होतात, असं भक्त मानतात. उंदराच्या जन्मानंतर हे सर्वजण थेट मानवाच्या जन्माला जातात, असे मानले जाते. या उंदरांबाबत अनेक श्रद्धा आहेत. इतक्या उंदरांच्या उपस्थितीतही कोणताही रोग पसरलेला नाही; त्यांच्या संख्येत फारसा बदल झालेला नाही; त्यांच्या मृत्यूच्या वेळी दुर्गंधी येत नाही; असे सांगण्यात येते. ते मंदिराच्या बाहेर जात नाहीत. विशेषतः पांढरा उंदीर दिसणं शुभ मानलं जातं.

करणी मातेने अनेक चमत्कार केले आहेत करणी माता एक धार्मिक आणि शक्तिशाली महिला होती, तिची हिंदू धर्मात देवी म्हणून पूजा केली जाते. ती एक महान योगी आणि तांत्रिक होती.  तेथील लोक तिला माता दुर्गेचा अवतार मानतात. तिने तिच्या आयुष्यात अनेक चमत्कार केले. करणी माता मंदिर (Karni Mata Temple) केवळ धार्मिक दृष्टिकोनातून महत्त्वाचे नाही तर, ते एक अद्वितीय आणि आकर्षक ठिकाण देखील आहे, जे पर्यटकांना आकर्षित करते.

करणी मातेच्या वंशजांना चारण म्हणतात बिकानेरच्या या प्रसिद्ध मंदिरात स्थानिक आणि जवळचे लोकच सेवा करत नाहीत तर, लोक दूरवरून दर्शनासाठी देखील येतात. प्रत्येकाचा असा विश्वास आहे की, ज्याला आईचा आशीर्वाद असतो तोच येथे येऊ शकतो. भक्त येथे ज्या कोणत्या उद्देशाने येतो, आई त्याची प्रत्येक इच्छा पूर्ण करते. असे मानले जाते की, ज्याला तिच्या दरबारात बोलावायचे असेल, त्याला आई बोलावते. करणी मातेच्या या मंदिराचे संपूर्ण व्यवस्थापन तिचे वंशज करतात, ज्यांना चारण म्हणतात.

हेही वाचा - Video: विमानावर वीज कोसळली अन् खड्ड्यातून जाणाऱ्या बससारखे बसू लागले हादरे; प्रवाशांची उडाली गाळण

चारण व इतर जातींमध्ये करणी मातेचं महत्त्व काय आहे? चारण समाज त्यांना केवळ देवी म्हणून नव्हे, तर कुलदेवी मानतो. मंदिरातील पुजारी परंपरेने चारणच असतात आणि ते स्वतःला करणी मातेचे वंशज मानतात. करणी माता यांना राजस्थानमधील प्रमुख क्षत्रिय जात म्हणजे राठोड राजपूत देखील अत्यंत श्रद्धेने पूजतात. राव जोधा आणि राव बीका या राठोड राजांना दिलेल्या आशीर्वादामुळे अनेक राजपूत वंशांनी करणी मातेला आपल्या राजघराण्याची रक्षणकर्ती देवी मानलं आहे. प्रा. हार्लन यांनी म्हटले आहे की, करणी माता यांसारख्या कुलदेवी लोकप्रथा आणि राजघराण्यातील वैधतेचा संगम दर्शवतात.

भारत-पाक फाळणीदरम्यान बलुचिस्तानमध्ये गेलेलं हिंगलाज माता मंदिर भारताबाहेर गेल्यानंतर करणी मातेच्या पूजेचं महत्त्व भारतात अधिक वाढलं आहे. करणी सेनेलाही आपलं नाव करणी मातेकडूनच मिळालं आहे. ही संघटना 2006 साली स्थापन झाली होती. करणी माता यांना मेघवाल, माळी यांसारख्या इतर जातीही पूजतात. करणी मातेच्या चमत्कारी व न्यायप्रिय स्वभावामुळे त्या जातीपातीच्या पलीकडे जाऊन पूजल्या जातात. मंदिर सर्व भक्तांसाठी खुलं आहे.