Sankashti Chaturthi 2025: सनातन धर्मात गणेश उपासनेला विशेष महत्त्व आहे. प्रत्येक महिन्याच्या कृष्ण पक्षातील चतुर्थीला संकष्टी चतुर्थी साजरी केली जाते. त्यातील 'एकदंत संकष्टी चतुर्थी' हा व्रताचा एक विशेष दिवस मानला जातो. यंदा 2025 साली एकदंत संकष्टी चतुर्थी 16 मे रोजी, शुक्रवारच्या दिवशी साजरी होणार आहे. या दिवशी भगवान गणेशाच्या ‘एकदंत’ या स्वरूपाची पूजा केली जाते. हा रूप अष्टविनायक स्वरूपांपैकी एक मानला जातो.
एकदंत संकष्टी चतुर्थीची कथा
पूर्वी एक ब्राह्मण दांपत्य आपल्या संतानासाठी खूप व्याकुळ होते. त्यांनी अनेक देवदेवतांची पूजा केली, पण त्यांना अपत्यप्राप्ती झाली नाही. एकदा त्यांच्या गावात एक साधू महाराज आले. त्यांनी त्या दांपत्याला एकदंत संकष्टी चतुर्थीचे व्रत करण्याचा सल्ला दिला आणि म्हणाले की, 'तुम्ही भक्तीभावाने हे व्रत 11 संकष्टीपर्यंत करा. भगवान गणेशाच्या कृपेने तुमच्या जीवनात नक्कीच संतती येईल.'
ते ब्राह्मण दांपत्य श्रद्धेने व्रत करू लागले. त्यांनी प्रत्येक महिन्याला संकष्टीला उपवास केला, गणपतीची विधिवत पूजा केली, कथा ऐकली आणि रात्री चंद्रदर्शनानंतरच व्रत पारण केले. 11व्या महिन्यात, एक रात्री ब्राह्मण पत्नीला स्वप्नात गणेशदर्शन झाले आणि त्यांनी तिला संततीप्राप्तीचा आशीर्वाद दिला. काही महिन्यांनी तिच्या पोटी सुंदर पुत्र जन्मास आला.
त्यावेळपास गावात अनेक स्त्रियांनीही हे व्रत करायला सुरुवात केली आणि त्यांनाही संतानप्राप्ती, सुख-समृद्धी लाभली. तेव्हापासून 'एकदंत संकष्टी चतुर्थी' हे व्रत भक्तिभावाने साजरे केले जाते.
एकदंत संकष्टी चतुर्थीचे महत्त्व
धार्मिक मान्यतेनुसार, या दिवशी श्रद्धेने व्रत करून विधिपूर्वक पूजा केल्यास भक्तांना सुख-समृद्धी आणि संततीप्राप्तीचा आशीर्वाद मिळतो. विशेषतः निसंतान महिलांसाठी या व्रताचे विशेष महत्त्व असून, संतान प्राप्तीसाठी या व्रताचा उपवास केला जातो. गणेशाच्या कृपेने त्यांच्या जीवनात मातृत्वाचे सुख येते, असे मानले जाते.
पूजा मुहूर्त आणि तिथी
वेदिक पंचांगानुसार, एकदंत संकष्टी चतुर्थीची सुरुवात 16 मे 2025 रोजी पहाटे 4 वाजून 2 मिनिटांनी होईल. ही तिथी 17 मे रोजी सकाळी 5 वाजून 13 मिनिटांपर्यंत चालणार आहे. चंद्रदर्शन रात्री 10 वाजून 39 मिनिटांनी होणार आहे, त्यामुळे याच वेळी चंद्राला अर्घ्य देण्याची परंपरा पाळली जाते.
पूजा विधी
या दिवशी लवकर उठून स्नान करावे आणि घरातील देवघर स्वच्छ करून सजवावे. गणपतीला जलाभिषेक करावा. त्यानंतर गणेश मूर्तीला पुष्प, फळे अर्पण करावीत. पिवळ्या चंदनाचा लेप लावून तिळाच्या अथवा बोंदिच्या लाडूंचा नैवेद्य अर्पण करावा. त्यानंतर 'एकदंत संकष्टी चतुर्थी कथा' वाचावी आणि 'ॐ गं गणपतये नमः' या मंत्राचा जप करावा. पूजा समाप्तीनंतर आरती करून चंद्रदर्शन करावे आणि चंद्राला जल अर्पण करावे. शेवटी व्रत पारण करून क्षमा याचना करावी.
एकदंत नावाची उत्पत्ती
'एकदंत' म्हणजे एकच दात असलेले गणेश. हिंदू पुराणानुसार, एकदा भगवान परशुराम कैलास पर्वतावर भगवान शंकरांची भेट घेण्यासाठी आले होते. त्यावेळी गणेशजींनी त्यांना थांबवले. यामुळे रागावलेल्या परशुरामांनी आपल्या परशूने गणेशाच्या सोंडेवर प्रहार केला, ज्यात त्यांचा एक दात तुटला. त्यानंतरच त्यांना 'एकदंत' हे नाव प्राप्त झाले.
एकदंत संकष्टी चतुर्थीचा व्रत भक्तांसाठी श्रध्दा, संयम आणि भक्तीचा संगम मानला जातो. योग्य पद्धतीने पूजा करून गणेशाचे आशीर्वाद मिळवण्याचा हा पवित्र दिवस आहे.