How International Space Station Works: अंतराळवीर या ठिकाणी प्रयोग करतात. अंतराळ स्थानकाची देखभाल करण्याचे काम ते करतात. या ठिकाणी ते नियमित व्यायम करतात. हे अंतराळ स्थानक एखाद्या फुटबॉल मैदाना इतके मोठे आहे.
भारतीय वंशाच्या अंतराळवीर सुनीता विल्यम्स तब्बल नऊ महिन्यांनी अंतराळातून पृथ्वीवर परतल्या आहेत. आठवडाभरासाठी गेलेल्या सुनीता विल्यम्स आणि त्यांचा सहकारी बुच विल्मोर स्टारलाइनरमधील बिघाडामुळे नऊ महिने अंतराळात अडकले. ते 19 मार्च रोजी पृथ्वीवर परतले. त्यांचे हे नऊ महिने कसे होते, अंतराळ स्थानकात दिवस कसे होते, अंतराळ स्थानकात राहणे किती अवघड आहे? जाणून घेऊ…
नासाचे अंतराळवीर सुनीता विल्यम्स आणि बुच विल्मोर 9 महिन्यांपूर्वी अंतराळात गेले होते. बोईंगच्या चाचणी उड्डाणात बिघाड झाल्यामुळे हे अंतराळवीर तेव्हापासून अंतराळात अडकले होते. 5 जून रोजी बोईंगच्या नवीन स्टारलाइनर क्रू कॅप्सूलवर प्रक्षेपित झाल्यानंतर ते दोघे एक किंवा दोन आठवड्यांत परत येतील अशी अपेक्षा होती. परंतु, अंतराळ स्थानकाच्या मार्गावर इतक्या अडचणी आल्या की, शेवटी NASA ला स्टारलाइनर रिकामे परत पाठवावे लागले आणि चाचणी वैमानिकांना SpaceX मध्ये स्थानांतरित करावे लागले, त्यांना फेब्रुवारीमध्ये घरी परतण्याची परवानगी दिली. यानंतर, स्पेसएक्स कॅप्सूलमध्ये समस्यांमुळे आणखी एक महिन्याचा विलंब झाला.
हेही वाचा - Sunita Williams : नऊ महिने अंतराळात राहिल्यानंतर कशी आहे सुनिता विल्यम्सची तब्येत? जाणून घेऊ सर्व माहिती..
अंतराळ स्थानकावर 24 तासांत तब्बल 16 वेळा होतो सूर्योदय आणि सूर्यास्त
पृथ्वीपासून 404 किलोमीटर उंचीवर अंतराळ स्थानक तयार करण्यात आले आहे. त्या ठिकाणी अंतराळवीर संशोधनासाठी जातात. या अंतराळ स्थानकात सुनीता विल्यम्स आणि बुच विल्मोर हे 5 जून 2024 रोजी गेले होते. त्यांचा मुक्काम केवळ एका आठवड्यासाठी होता. परंतु त्यांना तब्बल 9 महिने त्या ठिकाणी थांबावे लागले. या ठिकाणी राहणे खूपच अवघड आहे. कारण, अंतराळ स्थानक 28 हजार 163 किलोमीटर वेगाने पृथ्वीभोवती फिरत (प्रदक्षिणा) असते. त्यामुळे त्या ठिकाणी 24 तासांत 16 वेळा सूर्योदय आणि सूर्यास्त होते. त्या ठिकाणी 90 मिनिटांत दिवस संपतो. 17,500 मैल प्रतितास वेगाने अंतराळ स्थानक प्रवास करते. याचा अर्थ ते दर 90 मिनिटांत ते पृथ्वीला एक प्रदक्षिणा पूर्ण करते. सुनीता विल्मस यांना पृथ्वीवर परतण्यासाठी 17 तासांचा कालावधी लागला. त्यांचे यान अमेरिकेतील फ्लोरिडा किनाऱ्याजवळ पाण्यात उतरले.
अवकाशातील दिवस आणि रात्रीचे चक्र कसे कार्य करते
पृथ्वीवर, दिवस आणि रात्रीचे चक्र पृथ्वीच्या परिवलनामुळे होते. म्हणजेच, पृथ्वी स्वतःभोवती फिरते आणि पृथ्वीला स्वतःभोवती एक प्रदक्षिणा पूर्ण करण्यासाठी अंदाजे 24 तास लागतात, ज्यामुळे आपल्याला दिवसाचा प्रकाश आणि अंधाराचा एकसारखा वेग येतो. यामुळे एक दिवस आणि एक रात्र मिळून पूर्ण होण्यासाठी 24 तासांचा अवधी लागत असल्याचा अनुभव आपल्याला येतो. पण आंतरराष्ट्रीय स्पेस स्टेशन (ISS) पृथ्वीच्या स्वतःभोवती फिरण्याच्या वेगापेक्षा खूपच वेगाने पृथ्वीभोवती फिरते. आयएसएस त्याच्या कक्षेत फिरत असताना, अंतराळवीरांना 45 मिनिटे सूर्यप्रकाशाचा सामना करावा लागतो आणि नंतर 45 मिनिटे अंधाराचा सामना करावा लागतो. या चक्राची दर 24 तासांमध्ये 16 वेळा पुनरावृत्ती होते.ऑक्सिजन अशा प्रकारे निर्माण करतात
अंतराळ स्थानकात 13 जण काही दिवसांसाठी राहू शकतात. परंतु, तिथे दीर्घकाळ राहण्यासाठी सहा ते सात जणच थांबू शकतात. त्या ठिकाणी जेवण पॅक फूड असते. ते गरम करून खावे लागते. पाणी रिसायक्लिंग करुन मिळते. मूत्र आणि घाम शुद्ध केले जातात. पाण्यातून हायड्रोजन वेगळा काढून ऑक्सीजन तयार केला जातो. ऑक्सीजन सिलेंडर आणि जनरेटर त्या ठिकाणी असतात.
अवकाशात वेळ कसा मोजला जातो
अंतराळवीर पृथ्वीवरील त्यांच्या टीमशी जोडलेले राहण्यासाठी आणि गोष्टी सुरळीत चालू ठेवण्यासाठी अतिशय अचूक आण्विक घड्याळे वापरतात. नेव्हिगेशन (योग्य दिशा समजणे) आणि पृथ्वीशी संवाद साधण्यासाठी ही घड्याळे महत्त्वाची आहेत.
ते कोऑर्डिनेटेड युनिव्हर्सल टाइम (UTC) वर आधारित वेळापत्रक पाळतात. कारण, अवकाशात नियमित दिवस-रात्र चक्रे नसतात. त्यांचे दिवस काम, व्यायाम, अन्न आणि विश्रांतीसाठी अंदाजे 5 मिनिटांच्या कालावधीत विभागले गेले आहेत. अंतराळात मानसिक आणि शारीरिक आरोग्य दोन्ही राखण्यासाठी ते हे वेळापत्रक काटेकोरपणे पाळतात.
पृथ्वीवर उगवत्या आणि मावळत्या सूर्यामुळे आपल्याला झोपायचे आणि जागे व्हायचे हे कळते. पण अंतराळात, आयएसएसवरील अंतराळवीरांना ते कळत नाही. हे स्थानक इतके वेगाने फिरते की, ते नेहमीच प्रकाश आणि अंधारात बदलत असते, ज्यामुळे त्यांच्या झोपेचा त्रास होऊ शकतो. ते पुरेशी विश्रांती मिळावी आणि निरोगी राहावे यासाठी ते यूटीसीवर आधारित कठोर वेळापत्रक पाळतात.
हेही वाचा - 'Welcome Home Sunita Williams..!' सुनिता विल्यम्स सुखरूप घरी परतल्या.. असा होता 17 तासांचा थरारक प्रवास
फुटबॉल मैदाना इतके मोठे स्थानक
4.5 लाख किलोग्रॅम वजनाच्या अंतराळ स्थानकात जास्त वस्तू ठेवता येत नाहीत. अंतराळवीर या ठिकाणी प्रयोग करतात. अंतराळ स्थानकाची देखभाल करण्याचे काम ते करतात. या ठिकाणी ते नियमित व्यायाम करतात. हे अंतराळ स्थानक एखाद्या फुटबॉल मैदाना इतके मोठे आहे.
आता तयार करण्यात आलेले आंतरराष्ट्रीय अंतराळ स्थानकाचा पहिला भाग नोव्हेंबर 1998 मध्ये प्रक्षेपित करण्यात आला होता. एका रशियन रॉकेटने रशियन झारिया (झार ईई उह) नियंत्रण मॉड्यूल प्रक्षेपित केले.