मुंबई : भारतीय चित्रपटसृष्टीतील एक तेजस्वी तारा आणि देशभक्तिपूर्ण सिनेमांचा प्रणेता, ज्येष्ठ अभिनेते आणि दिग्दर्शक मनोज कुमार यांचे वयाच्या 87व्या वर्षी मुंबईतील कोकिलाबेन धीरूभाई अंबानी रुग्णालयात निधन झाले. त्यांच्या जाण्याने संपूर्ण चित्रपटसृष्टी आणि प्रेक्षक वर्गावर शोककळा पसरली आहे.
देशप्रेम आणि सामाजिक जाणिवा जागवणाऱ्या चित्रपटांमुळे त्यांना 'भारत कुमार' या सन्माननीय टोपणनावाने ओळखले जाई. त्यांच्या अभिनयात आणि दिग्दर्शनात देशभक्तीचा आविष्कार दिसून येत असे, आणि म्हणूनच प्रेक्षकांच्या हृदयात त्यांच्यासाठी विशेष स्थान होते.
अभिनयापासून दिग्दर्शनापर्यंतचा प्रवास-
मनोज कुमार यांनी 1957 मध्ये 'फॅशन' या चित्रपटातून चित्रपटसृष्टीत पदार्पण केले. मात्र खरी प्रसिद्धी त्यांना 1961 मध्ये आलेल्या 'कांच की गुड़िया' या चित्रपटातून मिळाली. त्यानंतर त्यांनी एकापेक्षा एक सरस चित्रपटांमध्ये काम करत प्रेक्षकांच्या मनात आपले स्थान मजबूत केले.
त्यांचे काही अविस्मरणीय चित्रपट म्हणजे –
'दो बदन', 'गुमनाम', 'शहीद', 'सावन की घटा', 'पत्थर के सनम', 'आदमी', 'पूरब और पश्चिम' आणि 'बेईमान'. त्यांनी केवळ अभिनयच नाही, तर दिग्दर्शनाच्या माध्यमातूनही देशभक्ती, समाजप्रबोधन आणि मूल्यांची जपणूक केली.
पुरस्कार आणि सन्मान
त्यांच्या उल्लेखनीय कार्याबद्दल त्यांना अनेक प्रतिष्ठित पुरस्कारांनी सन्मानित करण्यात आले.
• राष्ट्रीय पुरस्कार
• दादासाहेब फाळके पुरस्कार – भारतीय चित्रपटसृष्टीतील सर्वोच्च सन्मान
• पद्मश्री पुरस्कार – भारत सरकारकडून दिला जाणारा चौथा सर्वोच्च नागरी सन्मान
• 8 फिल्मफेअर पुरस्कार
इतर कार्य
1992 मध्ये त्यांनी “किर्तिमान” या चित्रपटाचे दिग्दर्शन केले होते, जो नंतर shelved (प्रदर्शित न झालेला) राहिला. विशाल एंटरप्रायझेसच्या बॅनरखाली तयार होत असलेल्या या चित्रपटात कुणाल गोस्वामी, मोनिका बेदी (जिचे हे प्रस्तावित पदार्पण होते), अमरीश पुरी, अनुपम खेर आणि प्रेम चोप्रा यांच्या प्रमुख भूमिका होत्या. या चित्रपटाची कथा आणि पटकथा राजीव कौल आणि प्रफुल्ल पारेख यांनी लिहिली होती, तर संगीत लक्ष्मीकांत-प्यारेलाल या सुप्रसिद्ध जोडीने दिले होते. हे दिग्दर्शन व निर्मिती मनोज कुमार यांनी स्वतः केली होती.