Credit Card Defaults : 'अंथरूण पाहून पाय पसरावे' म्हणजेच, आपली कमाई पाहून त्यात बसेल इतकाच खर्च करावा, असे वडिलधारे सांगत आले आहेत. मात्र, आता कमाईपेक्षा जास्त खर्च करण्याची मानसिकता वाढली आहे. सध्या नागरिकांकडून क्रेडिट कार्डाचा वापर मोठ्या प्रमाणात वाढला आहे. क्रेडिट कार्डावरून खर्च करता येणारी रक्कम ही एका ठराविक कालावधीसाठी तातडीने मिळणारी उधार रक्कम असते आणि या रकमेवर नियमानुसार व्याजही लागू होते. म्हणजेच, हे एक प्रकारे कर्ज आहे आणि निर्धारित कालावधीत सव्याज फेडावे लागते. तरच, क्रेडिट स्कोअर चांगला राहतो.
आपल्या सर्वांनाच माहीत आहे की, क्रेडिट कार्डाच्या व्याजमुक्त कालावधीनंतरचे व्याजदर खूप जास्त असतात. यामुळे उधार घेतलेल्या रकमेच्या तुलनेत पुन्हा भरावी लागणारी रक्कम बरीच जास्त असते. तसेच, वारंवार क्रेडिट कार्डाचा वापर केल्यामुळे त्याच्या माध्यमातून आपण खरेदी करत असलेल्या वस्तू एक प्रकारे त्यांच्या असलेल्या मूळ किमतीपेक्षा महागच पडतात, हेही आपल्यापैकी बहुतेकांना माहीत आहेच.
आधीच महागाई प्रचंड वाढली आहे. त्यातच क्रेडिट कार्डाचा खूप जास्त वापर केल्यामुळे वस्तू अधिकच महाग पडत आहेत. यामुळे आपण कमवत असलेला पैसा कुठे निघून जातो आहे, हे अनेकदा लक्षात येत नाही. तर, काही जण हे लक्षात येऊनही क्रेडिट कार्डाचा अनावश्यक ठिकाणी वापर करत राहतात. हा एक प्रकारे 'आर्थिक बेशिस्तपणा'च म्हणावा लागेल. पुन्हा हे क्रेडिट कार्डाचे कर्ज चुकते केले नाही तर, त्याचे व्याज वाढतच राहते आणि थकित रकमेचा आकडा वाढतो. अनेकजणांच्या क्रेडिट कार्डाची ही स्थिती असल्याने आता क्रेडिट कार्ड डिफॉल्टसची रक्कम वाढली आहे. आरबीआयने यासंबंधीचा अहवाल जारी केला आहे.
अर्थव्यवस्थेतील मंदी दरम्यान, डिसेंबर 2023 मध्ये एकूण एनपीए (NPA) 5,250 कोटी रुपयांवरून वाढून 6,742 कोटींवर पोहोचल्याचे आरबीआयच्या आकडेवारीवरून दिसून येत आहे. ही वाढ मागील वर्षाच्या तुलनेत जवळजवळ 1,500 कोटी रुपयांनी जास्त आहे. म्हणजेच, क्रेडिट कार्डाच्या माध्यमातून घेतलेल्या कर्जाच्या दिवाळखोरीत मोठी वाढ झाली आहे. एखादी गरजेची वस्तू खरेदी करण्यासाठी पुरेसे पैसे नसतील तर, तात्पुरती सोय म्हणून यापूर्वी क्रेडिट कार्डचा वापर होत होता. मात्र, विचार न करता खर्च करण्याची मानसिकता आणि क्रेडिट कार्डचा वापर जास्त वाढल्यामुळे त्याचे तोटे समोर येऊ लागले आहेत.
हेही वाचा - कर्ज घेणाऱ्या व्यक्तीचा मृत्यू झाला तर बँक कोणाकडून कर्ज वसूल करते? काय आहे नियम? जाणून घ्या
ग्राहकांच्या वाढत्या खर्चामुळे आणि डिजिटल पेमेंटची वाढती लोकप्रियता यामुळे गेल्या तीन वर्षांत क्रेडिट कार्डचा वापर लक्षणीयरीत्या वाढला आहे. तथापि, डिसेंबर 2024 मध्ये संपलेल्या 12 महिन्यांच्या कालावधीत क्रेडिट कार्ड विभागात अनुत्पादक मालमत्ता (एनपीए) किंवा ग्राहकांनी थकवलेली रक्कम 28.42 टक्क्यांनी वाढून 6,742 कोटी रुपयांवर पोहोचली आहे, असे रिझर्व्ह बँकेच्या ताज्या आकडेवारीवरून दिसून येते.
अर्थव्यवस्थेतील मंदी दरम्यान, डिसेंबर 2023 मध्ये एकूण एनपीए 5,250 कोटी रुपयांवरून सध्याच्या पातळीवर पोहोचल्याचे आरबीआयच्या आकडेवारीवरून दिसून येते, जे जवळजवळ 1,500 कोटी रुपयांनी वाढले आहे. डिसेंबर 2024 मध्ये व्यावसायिक बँकांच्या क्रेडिट कार्ड विभागातील एकूण 2.92 लाख कोटी रुपयांच्या थकीत कर्जाच्या 2.3 टक्के इतके हे प्रमाण आहे, तर मागील वर्षीच्या 2.53 लाख कोटी रुपयांच्या क्रेडिट कार्ड थकीत कर्जाच्या 2.06 टक्के इतके हे प्रमाण होते.
एका वृत्तसंस्थेच्या माहितीनुसार, डिसेंबर 2020 पर्यंत क्रेडिट कार्ड थकीत कर्जांमध्ये 1,108 कोटी रुपयांवरून 500 टक्क्यांहून अधिक वाढ झाली आहे. हे अशा वेळी घडले आहे जेव्हा बँकांनी डिसेंबर 2023 मध्ये एकूण एकूण थकीत कर्ज 5 लाख कोटी रुपयांवरून (अ‍ॅडव्हान्सच्या 2.5 टक्के) 4.55 लाख कोटी रुपयांपर्यंत (2.41 टक्के) कमी करण्यात यश मिळवले आहे.
गेल्या दोन वर्षांत भारतीय बँकांना एनपीए किंवा कर्जदारांनी थकवलेले कर्ज कमी करण्यात यश आले असले तरी, जवळून पाहिल्यास वैयक्तिक कर्ज आणि क्रेडिट कार्ड विभागातील एनपीएमध्ये लक्षणीय वाढ दिसून येते. ही वाढ कर्जदारांच्या कर्जबाजारीपणात वाढ झाल्यामुळे या क्षेत्राच्या प्रगतीवर काळी छाया पडली आहे.
क्रेडिट कार्ड थकबाकी असुरक्षित स्वरूपाची असते आणि त्यावर उच्च व्याजदर असतात. जेव्हा व्याज किंवा मूळ हप्ता 90 दिवसांपेक्षा जास्त थकीत असतो तेव्हा कर्ज खाते एनपीए होते. जेव्हा एखादा ग्राहक त्याच्या क्रेडिट कार्ड बिलाची बिलिंग सायकलच्या पलीकडे परतफेड करण्यास विलंब करतो तेव्हा बँक थकबाकी असलेल्या थकबाकीवर दरवर्षी 42-46 टक्के व्याज आकारते आणि त्याचा क्रेडिट स्कोअर देखील घसरतो.
हेही वाचा - Personal Loan फेडले नाही तर काय होईल? बँक वसुलीसाठी कोणत्या पद्धती अवलंबू शकते? जाणून घ्या
कार्ड थकबाकी म्हणजे बँकांनी देऊ केलेल्या व्याजमुक्त कालावधीनंतर ग्राहकांकडून देय असलेली रक्कम
ग्राहकांना क्रेडिट कार्ड विभागाकडे आकर्षित करणारे कारण म्हणजे जास्त खर्चावर बक्षिसे, कर्ज ऑफर आणि लाउंज बेनिफिट्स. "ग्राहकांनी हे लक्षात घेतले पाहिजे की जर त्यांनी कार्ड थकबाकी व्याजमुक्त कालावधीच्या पलीकडे ठेवली तर त्यांना काही प्रकरणांमध्ये 42 टक्क्यांपर्यंत व्याजदर द्यावा लागतो. त्यामुळे ते कर्जाच्या सापळ्यात अडकतील," असे एका बँकेच्या अधिकाऱ्याने सांगितले.
याआधी अमेरिकेत 2008 सुरू झालेल्या आणि नंतर त्याचे पडसाद जगभर उमटलेल्या महामंदीनंतर याची कारणे समोर आली होती. यामध्ये अमेरिकन नागरिकांनी कर्ज न फेडणे, क्रेडिट कार्डाचा वारेमाप वापर आणि वेगवेगळ्या कर्जांमध्ये अमेरिकन नागरिक दिवाळखोर होणे ही कारणेही होती. अमेरिकेतील बहुसंख्य नागरिक दिवाळखोर ठरल्यामुळे संपूर्ण अमेरिकेवर दिवाळखोरीचा शिक्का बसण्याची नामुष्की ओढवली होती.