Monsoon Crosses The Himalayas Into Tibet : भारतीय उपखंडाच्या हवामानाच्या इतिहासात 2025 मध्ये एक अत्यंत असामान्य घटना घडली आहे. बाष्प घेऊन प्रवास करणारे मान्सूनचे वारे हिमालय पर्वतरांगा ओलांडून थेट तिबेटपर्यंत पोहोचल्याचे उपग्रह चित्रांमधून समोर आले आहे. ही घटना हवामान बदलाचा (Climate Change) थेट परिणाम असून, यामुळे दक्षिण आशियाच्या हवामानावर आणि पर्यावरणावर गंभीर परिणाम होण्याची शक्यता आहे, ज्यामुळे मोठे संकट येऊ शकते.
नेमके काय घडले?
साधारणपणे, हिमालय पर्वतरांगा मान्सूनच्या वाऱ्यांतील बाष्पाला अडवून भारतीय उपखंडात जोरदार पाऊस पाडतात. यामुळेच हिमालय ओलांडल्यानंतर तिबेटचा प्रदेश कोरडा राहतो. परंतु, सप्टेंबर 2025 च्या पहिल्या आठवड्यात, उपग्रह चित्रांनी एक वेगळेच चित्र दाखवले. हिमाचल प्रदेश, उत्तराखंड आणि लडाखच्या वरून मान्सूनचे बाष्प हिमालय ओलांडून तिबेटमध्ये शिरल्याचे स्पष्टपणे दिसून आले.
वाडिया इन्स्टिट्यूट ऑफ हिमालयन जिओलॉजीचे शास्त्रज्ञ मनीष मेहता यांनी ही घटना "असाधारण" असल्याचे म्हटले आहे. त्यांच्या मते, हिमालय नेहमीच बाष्पाला अडवतो, पण यावेळी ते बाष्प पर्वतांच्या पलीकडे गेल्याचे उपग्रह नकाशांवरून दिसून येत आहे.
हेही वाचा - China Made Bone Glue : मिनिटांत जोडता येईल तुटलेली हाडं; जगातील पहिला 'बोन ग्लू' बनवणाऱ्या चीनचा दावा
या बदलामागची कारणे काय?
शास्त्रज्ञांनुसार, यामागे अनेक कारणे आहेत, जी थेट हवामान बदलाशी संबंधित आहेत:
पश्चिमी विक्षोभांची वाढलेली संख्या: 2025 च्या मान्सून हंगामात 19 पश्चिमी विक्षोभ (Western Disturbances) सक्रिय झाले, जे नेहमीच्या संख्येपेक्षा खूप जास्त आहे. यापैकी तीन विक्षोभ सप्टेंबरच्या पहिल्या आठवड्यात आले. हे विक्षोभ मान्सूनच्या बाष्पयुक्त वाऱ्यांशी मिसळले आणि त्यांनी बाष्पाला हिमालय पार करण्यास मदत केली.
जागतिक तापमान वाढ (Global Warming) : पृथ्वीचे वाढते तापमान हवामान प्रक्रिया बदलत आहे. उष्णतेमुळे हिमालय आणि तिबेटमधील बर्फ वितळत आहे, ज्यामुळे बाष्पासाठी एक नवीन मार्ग तयार झाला असण्याची शक्यता आहे.
वातावरणातील नद्या (Atmospheric Rivers): पुणे येथील भारतीय उष्णकटिबंधीय हवामानशास्त्र संस्थेचे (IITM) शास्त्रज्ञ रॉक्सी मॅथ्यू कोल यांनी सांगितले की, पश्चिमी विक्षोभ किंवा 'अ‍ॅटमॉस्फेरिक रिव्हर्स' बाष्पाला हिमालय पार घेऊन जाऊ शकतात. ही घटना किती असामान्य आहे, याचा अभ्यास करण्यासाठी अधिक माहितीची गरज आहे.
या घटनेचे गंभीर परिणाम
हिमालय ओलांडून बाष्प तिबेटमध्ये पोहोचणे ही एक छोटी घटना नाही. तर, याचे दूरगामी परिणाम होऊ शकतात.
हवामान बदलाचा ठोस पुरावा : ही घटना दाखवते की, जागतिक तापमान वाढीमुळे हवामानाची मूलभूत रचनाच बदलत आहे.
भारतात मान्सूनची कमतरता : जर मान्सूनचे बाष्प हिमालय पार करून तिबेटमध्ये जाऊ लागले, तर भारतात पावसाचे प्रमाण कमी होऊ शकते. यामुळे शेती आणि पाण्याच्या उपलब्धतेवर गंभीर परिणाम होईल.
हिमालयीन प्रदेशातील आपत्ती : मान्सून आणि पश्चिमी विक्षोभाच्या संयोगामुळे हिमालयीन प्रदेशांमध्ये ढगफुटी, पूर आणि भूस्खलनासारख्या नैसर्गिक आपत्ती वाढू शकतात.
तिबेटच्या पर्यावरणावर परिणाम: तिबेट हा एक कोरडा प्रदेश आहे. जर तिथे नियमित पाऊस पडू लागला, तर तिथले पर्यावरण, वनस्पती आणि जलस्रोत पूर्णपणे बदलू शकतात.
भविष्यातील आव्हाने
शास्त्रज्ञांच्या मते, ही घटना एक मोठी धोक्याची घंटा आहे. भविष्यात असे बदल नियमितपणे घडल्यास त्याचे परिणाम खूप गंभीर असू शकतात. या बदलांचा अभ्यास करण्यासाठी आणि भविष्यातील आपत्तींचा अंदाज घेण्यासाठी नवीन हवामान मॉडेल विकसित करण्याची आवश्यकता आहे.
थोडक्यात, मान्सूनच्या या अनपेक्षित प्रवासाने एक मोठा प्रश्न निर्माण केला आहे : हवामान बदलामुळे निसर्ग आपली पारंपरिक वागणूक सोडून देत आहे का? आणि याचे भारतासाठी, मानवासाठी आणि पर्यावरणासाठी काय परिणाम होतील?
हेही वाचा - ISRO On Chandrayan 4-5 : अवघ्या 2 वर्षांनी मानवाला चंद्रावर पाठवणार; इस्त्रोच्या अध्यक्षांनी दिली महत्त्वाची माहिती